Herkomst van de collecties
Het AfricaMuseum geniet wereldwijd erkenning voor zijn rijke, gevarieerde en wetenschappelijk erg waardevolle collecties. De meeste bezoekers zijn zich echter niet bewust van de omvang van dat erfgoed, want de permanente tentoonstelling plaatst amper 1 % ervan in de kijker.
Het museum staat bekend om zijn etnografische objecten, maar beheert onder meer ook natuurwetenschappelijke collecties, archieven, foto's, etc.
Waar komen die collecties vandaan?
De meeste objecten zijn afkomstig uit de DR Congo en werden verzameld tijdens de koloniale periode.
De collecties van het museum omvatten echter objecten van over de hele wereld. Sommige zijn wel 650 miljoen jaar oud (denk maar aan bepaalde fossielen), terwijl andere heel recent zijn.
Het museum bewaart bijvoorbeeld etnografische objecten uit Oceanië en Amerika, die het tussen 1967 en 1979 verwierf na uitwisselingen tussen het AfricaMuseum en de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.
De houtcollectie van het museum bevat houtstalen uit alle hoeken van de wereld. Het is de op twee na grootste collectie ter wereld en de enige referentiecollectie in België.
Hoe zijn die collecties in Tervuren beland?
Na de oprichting in 1898 vroeg het museum aan militairen, ambtenaren, missionarissen, handelaars en wetenschappers om objecten, dieren enz. van hun reizen naar Congo mee te brengen.
Militaire missies
Een deel van de objecten in de collecties werd verzameld tijdens militaire missies in Congo. Het doel van die missies bestond erin de bevolking te onderwerpen, grenzen af te bakenen en het gezag als kolonisator te versterken. In deze context werden vooral wapens en andere trofeeën verzameld als oorlogsbuit na gewelddadige confrontaties.
Verzamelwoede
De toenemende belangstelling voor Congo leidde tot een zekere competitiviteit tussen Europese en Amerikaanse musea. Elke instelling wilde zo veel mogelijk interessante objecten verzamelen, vóór de concurrentie die wist in te pikken en vóór die zouden verdwijnen door de kolonisatie. Congolese kunstenaars en ambachtslieden zagen hun kans schoon om hun creativiteit bot te vieren en de objecten aan de gretige verzamelaars aan te bieden.
Wetenschappelijke missies
Van meet af aan stuurde het museum wetenschappers naar Congo om objecten en specimens te verzamelen. Ook vandaag nog worden tal van collecties – zoals die met vissen, hout of insecten – voortdurend aangevuld naarmate wetenschappelijke projecten op touw worden gezet.
Missionarissen
De eerste Belgische missionarissen in Congo verwierpen de Afrikaanse geloofspraktijken en verwoestten de in hun ogen ‘heidense’ objecten. De missionarissen die langer in de kolonie verbleven, stelden zich begripvoller op en toonden meer interesse voor de Congolese talen en culturen. De museumbeheerders deden dan ook graag een beroep op hun talenkennis en hun contact met de bevolking.
Westerlingen in Congo
De koloniale autorititeiten moedigden westerlingen die in Congo woonden en werkten aan om objecten te verzamelen voor het museum. Over bepaalde stukken is ruim voldoende informatie beschikbaar. Van andere zijn slechts de plaats van herkomst en de naam van de verzamelaar gekend, niet de naam van de maker of artiest.
Kunsthandel
Na de wereldtentoonstelling van 1897, met bijzondere aandacht voor de kolonies, doken in de 19e en vooral in de 20e eeuw Afrikaanse kunsthandelaars in het Brusselse en Antwerpse straatbeeld op. Vandaag tellen privécollecties vaak nog tal van Afrikaanse kunstvoorwerpen. Sommige van die collecties kwamen na de dood van de verzamelaar in handen van het AfricaMuseum.
Aankopen
Soms koopt het AfricaMuseum objecten en collecties aan. De aanwinstencommissie van het museum waakt over de integriteit van de stukken en voert een onderzoek op basis van vijf vragen:
- Is het object waardevol voor wetenschappelijk onderzoek?
- Is het object een goede aanvulling van een collectie of tentoonstelling?
- Heeft het object een bijzondere waarde?
- Is er informatie beschikbaar over het object?
- Weerspiegelt het object aspecten van het hedendaagse Afrika?
Schenkingen
Het museum verwerft een groot deel van zijn collecties dankzij schenkingen. Ook vandaag nog worden stukken aangeboden en opgenomen in de collecties. De aanwinstencommissie hanteert bij schenkingen dezelfde criteria als bij aankopen.
Hoe we vandaag museumstukken verzamelen
Tegenwoordig worden de objecten en specimens verzameld in het kader van onderzoeksprojecten en studies op het terrein, in nauwe samenwerking met Afrikaanse universiteiten en musea.
Het onderzoeksgebied beperkt zich niet langer tot Centraal-Afrika, maar strekt zich uit over heel Sub-Saharaans Afrika.
De objecten en specimens zijn tegenwoordig beter gedocumenteerd, ook al gaat het soms slechts over stukken uit een groter geheel.
Vandaag gaat bovendien meer aandacht uit naar immaterieel erfgoed, zoals taal of muziek.